ظرفیت های فرهنگی افغانستان در راستای توسعه این کشور

ظرفیت های فرهنگی افغانستان در راستای توسعه این کشور

ظرفیت های فرهنگی افغانستان در راستای توسعه این کشور

بیان مسأله

در جهان معاصر، توسعه فرهنگی به عنوان اصلی ترین رکن توسعه در یک جامعه شناخته شده است. متفکرین و اندیشمندان معتقدند که بدون توسعه فرهنگی، امکان توسعه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در یک کشور وجود ندارد و تنها زمانی تحول و توسعۀ بنیادی و همه جانبه امکان پذیر است که ظرفیت های فرهنگی یک ملت به رشد و بالندگی رسیده باشد.

افغانستان سرزمینی است که سابقۀ درخشان فرهنگی و تمدنی آن از هزاران سال تجاوز می کند، اما سه دهه جنگ و غارتگری قدرت های استعماری، فرصت های لازم را از افغان ها گرفت و امکان تحول فرهنگی و توسعه ای بنیادی را از تاریخ معاصر این کشور سلب کرد. بر این اساس پژوهش حاضر تلاش دارد تا مهم ترین ظرفیت های فرهنگی این کشور را شناسایی نموده و کارایی آنها را در جهت توسعه همه جانبه و فراگیر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی توضیح دهد، و این نکته را روشن سازد که  ظرفیت های فرهنگی چه نقش های را می تواند در توسعه پایدار این سرزمین داشته باشد.

سوال اصلی

ظرفیت های فرهنگی جمهوری اسلامی افغانستان در راستای پیشبرد توسعه این کشور کدام اند؟

سوالات فرعی

1. نقش ظرفیت دینی مردم افغانستان در توسعه این کشور چیست؟

2. نقش مشاهیر فرهنگی افغانستان در توسعۀ این کشور چیست؟

3. نقش جهاد مردم افغانستان در برابر متجاوزین شوروی سابق در توسعه این کشور چیست؟

4.نقش آثار فرهنگی در توسعه افغانستان چیست؟

درآمد

افغانستان کشوری استراتژیک است که از نظر جغرافیایی در میان خاورمیانه، آسیای میانه و شبه قاره هند قرار گرفته و جاده قدیمی ابریشم از خاک آن می گذرد. به همین دلیل به رغم آنکه بخشهای گسترده ای از این کشور را کوهستانهای سرسخت تشکیل می دهد، برسر تصرف آن جنگهای بسیاری روی داده است.

در قرن ۱۹ میلادی افغانستان مرکز رقابت امپراتوری های روسیه و بریتانیا برای گسترش نفوذ در منطقه بود. در سال ۱۹۷۹ با دخالت اتحاد جماهیر شوروی سابق که هزاران تن از نیروهای خود را برای حمایت از رژیم هوادار کمونیسم به افغانستان گسیل داشت، افغانستان به جبهه ای مهم در جنگ سرد بدل شد و بحران بزرگی را دامن زد که پای دولت آمریکا و همسایگان افغانستان نیز به آن کشیده شد. با خروج نیروهای شوروی سابق از خاک افغانستان، توجه جامعه بین المللی به افغانستان رو به کاهش گذاشت، درحالیکه جنگ داخلی کماکان به شدت ادامه یافت.

با توجه به مطالب مذکور، لذا از زمانی که کشوری به اسم افغانستان در نقشه ای سیاسی جهان ظاهر شده است، همواره مردم این سامان از تششت قبیله گرایی و فرقه گرایی رنج برده است. این مسأله سبب شده است که طمع بیگانگان به این سرزمین افزایش یابد و در عمر نسبتاً کوتاهش چندین مرحله مورد تجاوز قدرت های بزرگ واقع گردد. لذا، اگر هر از چندگاهی اقداماتی در راستای توسعه این کشور صورت گرفته است، بخاطر مشکلات داخلی یاد شده و معضلات بیرونی خلق شده توسط خارجی ها بدون کدام فرجامی به بن بست رسیده است. خصوصاً در سه دهه ای آخر که بعد از تجاوز شوروی سابق آغاز شد و تا خروج آنها از این سرزمین و شروع جنگ های فرقه و  قومی بعد از سقوط دولت دست نشانده ای کابل ادامه یافت. ولی ظاهراً رنج های این ملت پایان ناپذیر است و نتیجه ای کشتارهای خونین فرقه ای و قبیلوی مجاهدین ظهور طالبان را در پی داشت، که در ابتدا نوید امنیت و آرامش را برای مردم افغانستان سردادند، اما در تداوم، تبدیل به هیولاهای آدم خوار شدند که مانند افرادی که روزهای زیادی را در هوای گرم بدون آب زندگی کرده باشند و یکباره به یک برکه ای از آب گوارا دستیابد، همانند چنین افرادی از خون ملت افغانستان می نوشیدند. متأسفانه جریان در اینجا تمام نمی شود، بلکه این بار حادثه ای یازده سپتامبر در نیورک برج های دوقلوی ساختمان تجارت جهانی را فرومی ریزند، که حلقه های اصلی قدرت در صحنه ای بین المللی، آبشخور اصلی این حادثه را در افغانستان جستجو می کنند و نیروهای نظامی ناتو به رهبری ایالات متحده آمریکاه و با همکاری مجاهدین سابق، طالبان را از صحنه ای قدرت افغانستان کنار می زنند. در پی این حادثه دولت مؤقّت تشکیل می شود و نویدی تازه ای به مردم افغانستان داده می شود که  کشتار و غارت و آوارگی به پایان رسیده است و زمان رشد و توسعه ای این کشور در همه ای زمینه ها فرا رسیده است.

اینجا است که پس از سقوط طالبان و تشکیل حکومت قانونی در افغانستان در سال 1380، امیدهای زیادی برای توسعه فرهنگی در این کشور پدید آمد. دهها رسانه، رادیو، تلویزیون خصوصی و صدها نشریه و روزنامه آغاز به فعالیت کردند، اما هنوز هم انتظارات واقعی برای توسعه فرهنگی در افغانستان بر آورده نشده است. رشد کمی مطبوعات و رسانه های صوتی و تصویری، از مهمترین نمود های عینی فعالیت های فرهنگی در این کشور است.

کارشناسان، گسترش فعالیت رسانه ها را در افغانستان، محصول تلاش بخش خصوصی دانستند و دستاورد دولت را برای توسعه فرهنگی ضعیف تلقی نمودند. در عین حال تنها رشد کمّی برای توسعه فرهنگی کافی نیست. بلکه باید از لحاظ کیفی و محتوایی نیز توجه لازم صورت بگیرد. هر چند گسترش رسانه ها و آزادی مطبوعات در سایه ی قانون اساسی و دولت جدید یک پدیده ای میمون به حساب می آیند، که در جهت توسعه فرهنگی می تواند کاربردهای بسیار مفید و ارزشمندی را برای مردم و ملت افغانستان به ارمغان آورد. ولی نکته ای که بیش از همه برای بیشتر افغان ها دردآور است، اینکه آزادی بیان -یا بخاطر عدم آشنای بعضی از دست اندرکاران عرصه فرهنگی از فرهنگ اصیل بومی و اسلامی و یا بدلیل تحت تأثیر واقع شدن و خودباختگی برخی از آنان در برابر فرهنگ های وارداتی بیگانه- سبب شده است که برخی افراد فعال در عرصه فرهنگی اقدام به ستیز با فرهنگ ملی و اسلامی نموده و بدون توجه به عنعنات بومی مردم، ایستارها و ارزشهای آنان را به بدون کدام دلیل و منطقی به چالش بکشند.

علاوه بر مسایل فوق، باقی ماندن ویرانی‌های افغانستان پس از سال‌ها استقرار نظامیان آمریکایی و اروپایی و نهادهای سیاسی و فرهنگی و سازمان‌های بشردوستانه آنها در آنجا و تداوم روزافزون درد و رنج مردم مظلوم آن سامان، ملت و  دولت افغانستان را به اعتراض نسبت به حضور خسارت‌بار متحدان مشکل‌ساز خویش وادار کرده است.

در چنین شرایطی است که محصولات فرهنگی وارداتی بیگانه و تناقضات و تضادهای آشکار آنها با فرهنگ بومی ملت افغانستان، باعث شده که از طرفی  همگرایی و ملت سازی با مشکل مواجه شود و بحران مشروعیت و نفوذ دولت مرکزی را در پی داشته باشد، و از طرف دیگر به  تقویت افراطی گرایی و تروریسم طالبانی منجر گردد.

بر این اساس است، که مسایل مذکور، سبب شده است، که نه تنها اقدامی جدی در جهت توسعه این کشور جنگ زده برداشته نشود، بلکه گامهای اولیه و کوچکی که در جهت رفع مشکلات امنیّتی و اقتصادی این کشور برداشته شده است نیز ناکام بماند.

 لذا است که جایگاه و زمینه‌‌های مناسب فرهنگی و شناسایی و معرفی آنها به طرف‌های مربوط، واجد اهمیّت شایان بوده، و در هر نوع تعامل  و توسعه ای پایدار ضروری و انکار ناپذیر است که بدون توجه به ظرفیت های فرهنگی و استفاده هوشمندانه از آن، هر اقدام سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با ناکامی مواجه خواهند شد. بنابراین پژوهش حاضر تلاش دارد تا با شناساسی و معرفی ظرفیت های فرهنگی، تلاش اندکی را در جهت رفع نواقص فعلی اقدامات فرهنگی موجود و  بهبود برنامه های آتی فرهنگی این سرزمین انجام دهد.

واژه  شناسی

در بین متونی که از گذشته های دور به میراث رسیده واژه ی فرهنگ از دو حرف «فر» به معنای شکوه، عظمت یا جلو، بالا، بر، پیش، و «هنگ» از ریشه ی اوستایی «ثنگ» یا «تنگا» به معنای کشیدن، سنگینی و وقار گرفته شده است. فرهنگ در متون پهلوی نیز به معنای دانش و دانایی آمده است: به خاستاری (خواستاری) فرهنگ کوشا باشید چه فرهنگ تخم دانش است و بَرِ آن خرد است و خرد آرایش دو جهان است.

این نگاه به فرهنگ را با توجّه به اینکه ریشه ای پارسی دارد می توان به لحاظ فنّی تعریفی لغوی تلقّی کرد. ولی برای فرهنگ معانی اصطلاحی مختلفی نیز ذکر شده است که به لحاظ گستردگی حتّی جمع بندی این معانی در یک تعریف واحد بدون دخل و تصرّف در مفاهیم ارائه شده گرچه غیر ممکن نیست ولی به غایت امری پیچیده و مشکل است.

بعضی از محقّقین برای معنی اصطلاحی و یا به تعبیری دیگر تعریف فرهنگ بیش از سیصد تعریف ذکر کرده اند و بعضی بیش از این را نیز متذکّر شده اند برای نمونه به بعضی از این تعاریف اشاره می کنیم:

1- فرهنگ یعنی شناخت ساخت ها و تجلّیاتی که وحدت یک جامعه را می سازند و در عین حال به اجراء تشکیل دهنده ی خود توجّه دارد.

2- فرهنگ شیوه ی خاصّی از زندگی است، خواه متعلّق به یک مردم در یک دوران یا یک گروه اجتماعی باشد، شیوه ی خاصّ زندگی که مبتنی است بر یک روح مشترک.

3- فرهنگ نظامی است راهنما و دلالت گر که از طریق آن در ضمن الزاماً نظم اجتماعی منتقل، باز تولید، تجربه و کشف می شود.

4- فرهنگ مجموعه ی پیچیده ای است که در برگیرنده دانستنیها، اعتقادات، هنرها، اخلاقیات، قوانین، عادات و هرگونه توانایی دیگری است که بوسیله انسان بعنوان عضو جامعه کسب شده است.

اگر بخواهیم مجموع تعاریف فوق را با حذف اضافات و الفاظ مشابه معنایی در یک پاراگراف جمع کنیم، فرهنگ را می توان اینگونه تعریف کرد:

فرهنگ، وجه تمایز جوامع، عامل وحدت و نظم، راهنما و دلالتگر جامعه، نظام ارزشی متعالی، تصوّرات تخیّلی و ایدئولوژیک،سر سپردگی جمعی، توجّه به پرورش اندیشه، ارزشها، زیبایی، هنر، ویژه گی های رفتاری جمعی برخاسته از ضمیر ناخود آگاه و رفتار سنّتی، رفتار تحمیلی اجتماع بر اعضاء و معجونی از دانستنیها، اعتقادات، عادات،قوانین، اخلاقیات، فرمها، و هرگونه توانایی اکتسابی اعضای جامعه و انتقال آن از نسلی به نسلی، می باشد.

آقای دکتر روح الامینی در کتاب «زمینه ی فرهنگ شناسی» تعریف تایلر را به عنوان تعریفی جامع و مانع البته از قول دیگران ذکر می کند و می گوید: «فرهنگ مجموعه ی پیچیده ای است که شامل معارف، معتقدات، هنرها، صنایع، فنون، اخلاق، قوانین، سنن و بالأخره تمام عادات و رفتار و ضوابطی است که فرد به عنوان عضو جامعه، از جامعه ی خود فرا می گیرد. و در برابر آن جامعه وظایف و تعهداتی را بر عهده دارد».

1. نقش ظرفیت دینی مردم در توسعه افغانستان

از آنجا که اکثریت قریب به اتفاق 99 0/0 جامعه افغانستان را مسلمانان تشکیل می دهند، دین اسلام می تواند به عنوان عامل وحدت بخش مطرح گردد. اما توجه به این نکته ضرورت دارد که در این باب باید به مشترکات اسلامی تکیه گردد نه افتراقات مذهبی؛ زیرا تکیه و تأکید بر افتراقات مذهبی تا کنون نتایج زیانبار و غیر قابلی جبرانی را متوجه مردم افغانستان کرده است و در این مسیر خون های زیادی ریخته شده و خانواده های زیادی بی خانمان و حتی آواره ی دیار غربت شده اند. لذا است که استفاده از دین اسلام به عنوان یک ظرفیت فرهنگی در جامعه اسلامی افغانستان هوشمندی و درایت بالایی را از سوی دولتمردان و عالمان مذهبی ذینفوذ می طلبد، تا با برنامه های تدوین شده ی هوشمندانه از اشتراکات اعتقادی و دینی در جهت توسعه و وحدت سرزمینی این کشور استفاده گردد و همچنین به این موضوع توجه شود، که میان اسلام موجود و یا باورهای فعلی مسلمانان در افغانستان با اسلام اصیل و ناب در بیشتر موارد اختلاف زا فاصله های زیادی وجود دارد، که موارد سره را باید از ناسره تفکیک نمایند.

یکی از نمونه بسیار خوبی و تحسین برانگیزی که در این راستا در سالهای اخیر انجام شده است این است که در ایام محرم و عاشورا تمام رسانه های صوتی و تصویری افغانستان -بخاطر احترام به باورهای مذهبی شیعیان و اعتقادی بیشتر اهل سنت در مورد وجوب احترام به اهل بیت پیامبر(ص)،- برنامه های شاد و غیر مذهبی خود را متوقف می کنند و در برخی از ساعات به پخش سخنرانی و عزاداری های شیعیان می پردازند. همچنین مقامات عالی رتبه ای دولتی همانند رئیس جمهور، رئیس پارلمان و ریاست مجلس سنا و برخی از وزرا در ایام تاسوعا و عاشورا در مراسم عزاداری امام حسین(ع) که توسط شیعیان برگزار می شود شرکت می کنند و به عزاداری و سخنرانی در باره اوصاف و ویژگی های امام حسین(ع) می پردازند. همچنین شیعیان در یک حرکت دستجمعی در ایام عاشورای حسینی، بجای قمه زنی به اهدایی خون در مراکز صحّی و بهداشتی می پردازند، که این کار سبب توجه مقامات دولتی و حتی رسانه های خارجی به این عمل پسندیده و انسانی شده و مورد تشویق آنان قرار گرفته است. لذا اقدامات سالهای اخیر شیعیان و اهل سنت نه تنها یک گام بلندی در جهت وحدت ملّی افغانستان محسوب می شود، بلکه می تواند یکی از بهترین الگوهای تقریب مذاهب اسلامی در دنیای اسلام شمرده شود.

گزینه های دیگری که می توان از آنها به عنوان ظرفیت فرهنگی دین اسلام در مسیر وحدت ملّی و توسعۀ افغانستان بهره برد، استفاده از اعیاد اسلامی و بومی همانند عید فطر، عید قربان، عید نوروز باستانی و... می باشند.

بهره گیری از مراسم مذهبی و ملّی در جهت گسترش فرهنگ شاد و سالم و تقویت روحیه همکاری و همگرایی ملّی و اسلامی ظرفیت بالایی را ایجاد می کنند.

2. نقش مشاهیر فرهنگی در توسعۀ افغانستان

شخصیت های فرهنگی و مشاهیر زیادی از این مرزوبوم بپاخواسته اند که مورد احترام و تکریم قاطبه ای مردم افغانستان می باشند. افراد همچون ابوخالد کابلی؛ ابوحینفه کابلی؛ ابوعلی سینا – ابوعلی سینا حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا ملقب به حجت الحق شرف الملک امام الحکماء، معروف به شیخ الرئیس... پدرش عبدالله از مردمان بلخ و از اعاظم و اعیان آن بلد است. (دهخدا1335: 3/641)-؛ سنائی غزنوی؛ ابوریحان برونی؛ مولانا جلال الدین بلخی و... از  جمله افرادی است که متعلق به این سرزمین بوده اند. لذا اگر با هوشمندی و درایت صحیح، دست اندرکاران فرهنگی و مسؤلان دولتی اقدام به معرفی آنان نمایند، حداقل در دو مورد آنان می توانند باعث الگوگیری شوند و روند توسعه و وحدت ملّی افغانستان را سرعت بخشند: یک، بالابردن اعتماد به نفس ملّی و ترویج علم و علم آموزی؛ دو، اتفاق و حدت مردم در حول آنان به عنوان شخصیت های علمی و ملّی.

3. نقش جهاد در توسعه این کشور

بدون تردید، اغراق آمیز نیست، که جهاد افغانستان یکی از ناب ترین، پاک ترین و افتخار آمیز ترین جهادهای است که در دوران معاصر اتفاق افتاده است؛ زیرا در برابر کشوری متجاوز، کمونیسم، استعمارگر و سکولار انجام شد. در جهاد افغانستان رشادت ها و از خودگذشتگی های به ثبت رسیده است که تاریخ تا کنون یا نمونه ای آن را در خود ندیده است و یا کمتر سراغ دارد.

تعامل بی مانند و برادرانه ای اقوام و مذاهب مختلف در دفاع از سرزمین اسلامی افغانستان یکی از افتخارات سرافرازانه ای این مردم است که به برکت جهاد و دفاع اسلامی در مقابل دشمنان افغانستان اتفاق افتاده است، که تمام ملت و مردم افغانستان یکپارچه هم در رنج های آن شریک بودند و هم در افتخارات آن سهم داشتند. بر این اساس می توان از جهاد مقدس مردم افغانستان در جهت وحدت و انسجام ملّی و توسعه ای فراگیر این کشور استفاده نموده و الگو گیری کرد.

4. نقش آثار فرهنگی در توسعه افغانستان

از نظر تاریخی و باستانی افغانستان در ردیف اولین کشورهای قرار می گیرد که بیشترین و بهترین آثاری تمدنی و باستانی را در خود جای داده است. نمونه های بارز آن را می توان در شهر باستانی بلخ، غزنی، بامیان و هرات مشاهده کرد.

هر چند که امروزه مردم افغانستان معتقد به دین اسلام می باشند، ولی سابقه ای دین زرتشت و آتشکده های آن زمان و همچنین مجسمه های عظیمه الجثّه ای بودا، شهری باستانی غلغله و... همگی نشانگر این امر است که پیشنه ای تاریخی این مرز و بوم دارای رونق و پیشرفتی منحصر به فرد بوده است.

در اینجا است که برجسته نمودن این امور حد اقل دو پیامد مهمی را می تواند برای مردم افغانستان به ارمغان آورد و توسعه این کشور را تسریع بخشد: یک ایجاد اعتماد به نفس در مردم و ملت؛ دو جذب گردشگران و توریسم خارجی در جهت توسعه و رونق اقتصادی.

یکی از اقدامات اخیری که در این راستا انجام شده است، تصویب شهر باستانی غزنی[1] به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2013 میلادی است. بر اساس تصمیم اجلاس سال ۲۰۰۷ وزیران فرهنگ کشورهای اسلامی، قرار است شهر غزنی در سال ۲۰۱۳ میلادی از سوی سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی کشورهای اسلامی (ISESCO) رسماً به عنوان "پایتخت تمدن اسلامی" در آسیا اعلام شود.

جمع بندی

از مجموع مطالبی که در این پژوهش کوتاه مورد بررسی قرار گرفت، می توان به نتایج ذیل اشاره نمود:

الف) در صورت درایت و هوشمندی دولتمردان و نخبگان فرهنگی، می توان از ظرفیت دینی یکدستِ مردم افغانستان، در جهت بهبود ملّت سازی و دولت سازی و همچنین در جهت کاستن از بحران های فرهنگی-اجتماعی و سیاسی بهره برداری نمود؛

ب) معرفی مشاهیر فرهنگی متعلق به این سرزمین، سبب می شود که مردم افغانستان اعتماد به نفس شان را بدست آورده و با همت مضاعف به علم اندوزی و بازسازی هویّت فرهنگی و ملّی  از دست رفته شان اقدام نمایند؛

ج) تبلیغ، یادآوری و تمجید جهاد مردم افغانستان در برابر متجاوزین شوروی سابق، بهترین الگوی است برای اخوّت اسلامی و همچنین پایمردی در برابر مشکلات و تحولات ملّی و بین المللی؛

د) حفظ، بازسازی و معرفی آثار فرهنگی و باستانی می توانند گردشگران زیادی را از کشورهای خارجی جذب نمایند و همچنین گسترش توریسم نیز می توانند یکی از بهترین راهکارهای جذب سرمایه خارجی در جهت بهبود و توسعۀ اقتصاد ملّی باشد.

 فهرست منابع

1. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران: دانشکده ادبیات دانشگاه تهران،1335ش.

2.روح الامینی،محمود،زمینۀ فرهنگ شناسی، تهران: انتشارات عطار.

[1]. شهر غزنی (غزنه، غزنین) از شهرهای عمده زابلستان قدیم و پایتخت سلطنت غزنویان (۹۷۵-۱۱۸۷ میلادی) بود. این شهر در آن زمان به ویژه در زمان سلطنت سلطان محمود (۳۸۹-۴۲۱ هـ.ق) و پسرش سلطان مسعود (۴۲۱-۴۳۲ هـ.ق.) به اوج شهرت و آبادانی خود رسید.

غزنی در دوره غزنویان به مرکز تجمع دانشمندان بزرگ اسلامی مبدل شد و به نوشته برخی مورخان چهارصد شاعر برجسته در دربار غزنویان می زیستند و دو هزار مسجد و مدرسه در این شهر فعال بود. به باور برخی کارشناسان، امپراتوری غزنویان زمینه نزدیکی فرهنگ های ملت های اسلامی را فراهم کرد.

آقای دهخدا در مورد غزنین می گوید: «غزنین، صحیح کلمه همان غزنین بنون آخر است... مجموع بلاد آن را زابلستان گویند و غزنین قصبۀ آن است... دانشمندان بسیاری از غزنین برخاسته اند و آن مقر بنی محمود بن سبکتین بود... این شهر هزار باب مدرسه داشته است. حکیم سنائی غزنوی را غزنیچی گفته است. و این ظاهراً منسوب به غزنی می باشد.» (دهخدا1335: 34/217)

بخشی از بزرگترین شاهکارهای ادبیات فارسی در غزنی پدید آمده است. از جمله شاهنامه فردوسی، تاریخ بیهقی، تاریخ گردیزی، حدیقه الحقیقه سنایی، دیوان عنصری، دیوان فرخی تحت حمایت عزنویان در غزنی پدید آمد.

هرچند که متأسفانه بسیاری از بناهای تاریخی دوره اسلامی در شهر غزنی در حال فروریختن است. مناره های دوره سلطنت غزنویان، از ارزشمندترین این بناها است که به شدت در معرض خطر نابودی قرار دارد. بالا حصار سلطان محمود، به ویرانه ای مبدل شده است. پیش از این بالا حصار پایگاه نظامی بود و اکنون گفته می شود که هر از گاهی شورشیان طالبان از آن جا استفاده می کنند.

باغ فیروزی، که آرامگاه سلطان محمود هم در آن جا است، و همچنین آرامگاه سنایی غزنوی در حد زیارتگاههای معمولی باقی مانده و اکنون برخی از زنان برای زیارت به آن جاها می روند.

اماکن تاریخی غزنی عبارتند از: ارگ غزنی، مناره های غزنی، قصر سلطان مسعود، آرامگاههای سبکتگین، بنیانگذار سلطنت غزنویان، سلطان محمود و سنایی غزنونی. باغ پیروزی، باغ صدهزاره، باغ محمودی و باغ هزار درخت، هم از دیگر مکانهای تاریخی و دیدنی غزنی است.

منبع:پایگاه افغانستان نوین با مدیریت نوین

http://modir_af.rozblog.com/post/32